1. Anasayfa
  2. Makaleler

Orta Asya Ülkeleri, Orta Asya Neresidir?

Orta Asya Ülkeleri, Orta Asya Neresidir?
0
Orta Asya, Asya kıtasının belli bir alanını ifade etmek için kullanılır. Kıtalar gibi belirlenmesinde doğal unsurlar değil, yapay unsurlar egemen olmuştur. Orta Asya adlandırması ilk olarak Prusyalı yer bilimci Alexander Von Humboldt tarafından 1843 yılında kullanılmıştır. Bundan başka söz konusu bölgeye uzun süre hükmeden Sovyetler Birliği tarafından da geniş ve dar olarak tanımlamalar yapılmıştır. Örneğin; Stalin döneminde bölge Türkistan adıyla anılmaktaydı. UNESCO ise Orta Asya tanımlamasındaki belirleyici unsurların iklim ve yer şekilleri olduğu görüşündedir.

Orta Asya Neresidir

Geçmiş dönemlerdeki tanımlamalar bir kenara bırakılırsa günümüzde kullanılan tanımlama dar ve geniş kapsamlı olarak ayrılmaktadır. Dar anlamıyla bakıldığında Orta Asya ülkeleri Kırgızistan, Türkmenistan, Tacikistan, Kazakistan ve Özbekistan’dan oluşur. Geniş anlamıyla bakıldığında ise bu ülkelere Afganistan, Pakistan’ın kuzey bölgesi, Çin’in batı bölgesi, Moğolistan, Rusya’nın güney bölgelerinin bir kısmı ve İran’ın kuzeydoğu bölgesi eklenir. Siyasal konjonktürün değişimine bağlı olarak farklı anlayışlar oluşabilmekte birlikte günümüzde Orta Asya dendiğinde dar anlamlı tanımlama genellikle geçerli olmaktadır.

Orta Asya’nın Tarihi

Bölgenin tarihinde göçebe topluluklar yüzyıllarca belirleyici olmuştur. Tarihi İpek Yolu’nun bölge içerisinde uzayıp gidiyordu. Bu durum yol boyunca yerleşik olan toplulukların gelişmesine ve güçlenmesine yaradı. Buhara ve Semerkand gibi zamanın önemli siyasi ve kültürel merkezleri Orta Asya bölgesindedir.

16. yüzyıldan sonra göçebe toplulukların baskınlığı yerini yerleşik topluluklara bıraktı. Çin, Rusya ve başka güçlü devletler bölgenin büyük bir çoğunluğunda 19. yüzyılda hakimiyet sağladılar. 1917 Ekim Devrimi’nden sonra Rusya hakimiyetindeki bölgeler Sovyetler Birliği’ne dahil olarak sanayileştiler ve yerel kültürlerini geleceğe taşıdılar. Moğolistan bu süreçte bağımsız olarak kaldı. Sovyetler Birliği yıkılınca bugünkü Orta Asya ülkeleri bağımsızlıklarını kazanarak ortaya çıktılar. Diğer bölgeler Çin ve Rusya’nın egemenliğinde kaldı.

Orta Asya’nın Coğrafi Özellikleri

Orta Asya’nın en dikkat çeken özelliği Asya’nın denizlere uzak alanlarını kapsamasıdır. Bölge içerisindeki lokaller arasında sıcaklık farkları fazladır. Bölge genel olarak çöl ikliminin etkisi altındadır. Yaygın bitki örtüsünü savanlar ve otlaklar oluşturur. Özellikle ağaçsız bozkırların genişliği bölge ekonomisi üzerinde yüzyıllarca etkili olmuştur. Bölgede yer yer yüksek düzlüklere de rastlanmaktadır. Çölleri Karakum, Kızılkum, Taklamakan; akarsuları Amu Derya, Seyhun, Hari; gölleri Aral, Balkaş ve Hazar Denizi’dir. Kurak iklimi nedeniyle bölgede hayvancılık ekonomisi hakimdir.

Orta Asya’nın Kültürel Özellikleri

Orta Asya’nın kültürü en genel haliyle göçebe kültürden yerleşik kültüre doğru bir seyir izlemiştir. Yaklaşık 80 milyon nüfus birçok dil konuşmaktadır. Bunlar arasından öne çıkanlar şunlardır: Türkmence, Kazakça, Kırgızca, Tacikçe, Moğolca, Özbekçe, Uygurca, Rusça, Çince, Afganca, Farsça, Urduca, Tibetçe. Bölgede görülen dinler İslamiyet, Hıristiyanlık, Budizm, Şamanizm, Hinduizm ve Konfüçyüsçülüktür. Bölgenin uzun yıllar süren göçebe kültürü sözel ürünlere dayalı sanat yapıtlarının gelişiminde belirleyici olmuştur. Dünyanın diğer bölgelerindekinden farklı olan telli çalgılar Orta Asya’da hala kullanılmaktadır.

İlginizi Çekebilir

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir